Thỷ Tổ Nguyễn Bặc
(阮匐)
Sinh năm Giáp Thân (924) - Mất năm Kỉ mão (979)
*
(阮匐)
Sinh năm Giáp Thân (924) - Mất năm Kỉ mão (979)
*
(Bài viết thu thập từ các tài liệu có trên networld)
Thỷ Tổ Nguyễn Bặc (阮匐; 924 - 15 tháng 10 (âm lịch), Kỉ mão, 979) là khai-quốc công-thần nhà Đinh, có công giúp Đinh Tiên-Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân vào thế kỷ 10.
Sách "Khâm-định Việt-sử Thông-giám Cương-mục": Thỷ Tổ Nguyễn Bặc người động Hoa-Lư, châu Đại Hoàng, Đại-Cồ-Việt (động Hoa-Lư, xã Gia-Hưng, huyện Gia-viễn, tỉnh Ninh-Bình).
Là con của Nguyễn Thước (An nam Tiết Độ Sứ), gia tướng của Dương Đình-Nghệ.
Thần phả ghi: Có 2 người anh. Nguyễn Bồ, chánh-thất và con thất tung, thứ thất là công-chúa Quế-Hương, con gái của Đinh Bộ-Lĩnh. Nguyễn Phục, cùng là tướng Đinh Bộ-Lĩnh, hùng cứ ở Hoa-Lư thời nhà Ngô (cả Đinh Điền, Trịnh Tú và Lưu Cơ).
Nam Tấn Vương Ngô Xương Văn tử trận (965), các sứ quân nổi dậy. Anh em Nguyễn Bặc theo Đinh Bộ-Lĩnh đánh dẹp. Khi đánh dẹp sứ quân Nguyễn Siêu, Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục và 2 tướng khác tử trận. Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Lê Hoàn dẹp được Nguyễn Siêu (967).
Năm 968, Đinh Tiên-Hoàng lên ngôi phong Nguyễn Bặc làm Định Quốc Công, coi việc Nội-Giáp (việc nội chính. Đinh Điền, quan Ngoại-Giáp, coi việc bên ngoài).
Sách "Đại-Việt Sử ký Toàng-thư": 979, Đinh Tiên-Hoàng-Đế và Nam-Việt vương Đinh Liễn bị sát hại (nghi phạm Đỗ Thích, quan chi hậu nội nhân (?). Nguyễn Bặc và các đại-thần tôn phò Vệ Vương Đinh Toàn.
Sách "Khâm-định Việt sử Thông-giám Cương-mục": Nguyễn Bặc, Đinh Điền làm phụ-chính Vệ-vương Đinh Toàn. Thái hậu Dương Vân-Nga tư thông với tướng thập-đạo Lê Hoàn, phong làm Phó vương.
Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Phạm Hạp, khởi binh từ châu Ái (Thanh-hoa) tiến đánh Lê Hoàn. Bộ và thủy binh đều bị Lê Hoàn đánh bại, Đinh Điền chết trận, Nguyễn Bặc bị bắt và bị chém tại quê nhà (979). Phạm Hạp bị bắt ở Cát-lợi, Bắc-giang, đem về kinh giết. Lê Hoàn cùng Phạm Cự-Lượng phế Đinh Toàn (phế Đế) làm Vệ vương.
Sách "Đại-Việt Sử ký Toàn-thư", Ngô Sỹ-Liên nhận định:
"Chu Công là người vương thất rất thân, giúp vua nhỏ tuổi còn không tránh khỏi những lời gèm pha phao truyền. Lê Hoàn là đại-thần khác họ, nắm giữ binh quyền làm công việc như Chu Công, thường tình còn ngờ vực, huống là Nguyễn Bặc ở chức thủ-tướng và Đinh Điền là đại thần cùng họ hay sao ? Bọn họ khởi binh không phải làm loạn, mà là một lòng phù tá nhà Đinh, vì giết Lê Hoàn không được mà phải chết, ấy là chết đúng chổ. Nay xem lời Đại-Hành kể tội Nguyễn Bặc tựa như vạch tội mình. Khi Bặc chết, ắt phải có nói một lời để bày tỏ chính nghĩa, nhưng không thấy sử chép, thế là bỏ sót."
Lăng ngài Nguyễn Bặc táng ở thôn Vĩnh-Ninh, làng Đại-Hữu (Gia-Viễn, Ninh-Bình).
Liên kết các bài viết : Bài - 1 - Phả hệ Nguyễn-Phước Tộc
Đền thờ ngài Nguyễn Bặc được thờ nhiều nơi:
- Chính thức là ngôi từ-đường Nguyễn Tộc tại thôn Vinh-Ninh (Gia-Viễn, Ninh-Bình)
- Tại đền thờ vua Đinh Tiên-Hoàng, xã Trường-Yên (Hoa-Lư, Ninh-Bình), dựng từ thế kỷ XI (có 3 tòa, ngoài là Bái-Đường, tòa giữa gọi là Thiên-Hương, thờ tứ trụ triều-đình của nhà Đinh: Đinh Diền, Nguyễn Bặc, Trịnh Tú, Lưu Cơ. Tòa trong là chính cung, thờ Đinh Tiên Hoàng, Đinh Liễn, Đinh Toàn, Đinh Hạng Lang.
- Thôn Vân-hà, Đại-Hữu (Gia-Viễn, Ninh-Bình), thờ vua Đinh, Nguyễn Bặc, Đinh Điền.
- Đền Hiềm, phường Phúc-Thành, Ninh-Bình. Thờ Nguyễn Bặc với thần tích ghi lại những hiềm khích với Lê Hoàn.
- Đình Ba Dân, làng Cổ-Điền, xã Từ-Hiệp, huyện Thanh-Trì, Hà-Nội (đình chung của 3 làng: Cương-Ngô, Cổ-Điển, Đồng-Trì), thờ Nguyễn Bặc, Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục.
- Làng Văn-Điển, xã Tứ-Hiệp, huyện Thanh-Trì, Hà-Nội.
- Huyện Hoa-Lư (Ninh-Bình), có 4 thôn đều có đình thờ Nguyễn Bặc làm Thành-Hoàng.
- Đền Định Quốc Công Nguyễn Bặc, làng Phú-Cốc, xã Thanh-Lợi, huyện Vụ-bản, tỉnh Nam-Định.
- Kinh thành Phú-Xuân (Huế), vua Minh-Mạng xây miếu Lịch-Đại-Đế-Vương để thờ các vị vua, các danh tướng, có Nguyễn Bặc.
- Năm Đinh dậu (1917), vua Khải-Định phong là Hộ Quốc Tướng Công Trác Võ Thượng đẳng Phúc Thần.
Thỷ Tổ Nguyễn Bặc (阮匐; 924 - 15 tháng 10 (âm lịch), Kỉ mão, 979) là khai-quốc công-thần nhà Đinh, có công giúp Đinh Tiên-Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân vào thế kỷ 10.
Sách "Khâm-định Việt-sử Thông-giám Cương-mục": Thỷ Tổ Nguyễn Bặc người động Hoa-Lư, châu Đại Hoàng, Đại-Cồ-Việt (động Hoa-Lư, xã Gia-Hưng, huyện Gia-viễn, tỉnh Ninh-Bình).
Là con của Nguyễn Thước (An nam Tiết Độ Sứ), gia tướng của Dương Đình-Nghệ.
Thần phả ghi: Có 2 người anh. Nguyễn Bồ, chánh-thất và con thất tung, thứ thất là công-chúa Quế-Hương, con gái của Đinh Bộ-Lĩnh. Nguyễn Phục, cùng là tướng Đinh Bộ-Lĩnh, hùng cứ ở Hoa-Lư thời nhà Ngô (cả Đinh Điền, Trịnh Tú và Lưu Cơ).
Nam Tấn Vương Ngô Xương Văn tử trận (965), các sứ quân nổi dậy. Anh em Nguyễn Bặc theo Đinh Bộ-Lĩnh đánh dẹp. Khi đánh dẹp sứ quân Nguyễn Siêu, Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục và 2 tướng khác tử trận. Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Lê Hoàn dẹp được Nguyễn Siêu (967).
Năm 968, Đinh Tiên-Hoàng lên ngôi phong Nguyễn Bặc làm Định Quốc Công, coi việc Nội-Giáp (việc nội chính. Đinh Điền, quan Ngoại-Giáp, coi việc bên ngoài).
Sách "Đại-Việt Sử ký Toàng-thư": 979, Đinh Tiên-Hoàng-Đế và Nam-Việt vương Đinh Liễn bị sát hại (nghi phạm Đỗ Thích, quan chi hậu nội nhân (?). Nguyễn Bặc và các đại-thần tôn phò Vệ Vương Đinh Toàn.
Sách "Khâm-định Việt sử Thông-giám Cương-mục": Nguyễn Bặc, Đinh Điền làm phụ-chính Vệ-vương Đinh Toàn. Thái hậu Dương Vân-Nga tư thông với tướng thập-đạo Lê Hoàn, phong làm Phó vương.
Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Phạm Hạp, khởi binh từ châu Ái (Thanh-hoa) tiến đánh Lê Hoàn. Bộ và thủy binh đều bị Lê Hoàn đánh bại, Đinh Điền chết trận, Nguyễn Bặc bị bắt và bị chém tại quê nhà (979). Phạm Hạp bị bắt ở Cát-lợi, Bắc-giang, đem về kinh giết. Lê Hoàn cùng Phạm Cự-Lượng phế Đinh Toàn (phế Đế) làm Vệ vương.
Sách "Đại-Việt Sử ký Toàn-thư", Ngô Sỹ-Liên nhận định:
"Chu Công là người vương thất rất thân, giúp vua nhỏ tuổi còn không tránh khỏi những lời gèm pha phao truyền. Lê Hoàn là đại-thần khác họ, nắm giữ binh quyền làm công việc như Chu Công, thường tình còn ngờ vực, huống là Nguyễn Bặc ở chức thủ-tướng và Đinh Điền là đại thần cùng họ hay sao ? Bọn họ khởi binh không phải làm loạn, mà là một lòng phù tá nhà Đinh, vì giết Lê Hoàn không được mà phải chết, ấy là chết đúng chổ. Nay xem lời Đại-Hành kể tội Nguyễn Bặc tựa như vạch tội mình. Khi Bặc chết, ắt phải có nói một lời để bày tỏ chính nghĩa, nhưng không thấy sử chép, thế là bỏ sót."
Lăng ngài Nguyễn Bặc táng ở thôn Vĩnh-Ninh, làng Đại-Hữu (Gia-Viễn, Ninh-Bình).
Liên kết các bài viết : Bài - 1 - Phả hệ Nguyễn-Phước Tộc
Đền thờ ngài Nguyễn Bặc được thờ nhiều nơi:
- Chính thức là ngôi từ-đường Nguyễn Tộc tại thôn Vinh-Ninh (Gia-Viễn, Ninh-Bình)
- Tại đền thờ vua Đinh Tiên-Hoàng, xã Trường-Yên (Hoa-Lư, Ninh-Bình), dựng từ thế kỷ XI (có 3 tòa, ngoài là Bái-Đường, tòa giữa gọi là Thiên-Hương, thờ tứ trụ triều-đình của nhà Đinh: Đinh Diền, Nguyễn Bặc, Trịnh Tú, Lưu Cơ. Tòa trong là chính cung, thờ Đinh Tiên Hoàng, Đinh Liễn, Đinh Toàn, Đinh Hạng Lang.
- Thôn Vân-hà, Đại-Hữu (Gia-Viễn, Ninh-Bình), thờ vua Đinh, Nguyễn Bặc, Đinh Điền.
- Đền Hiềm, phường Phúc-Thành, Ninh-Bình. Thờ Nguyễn Bặc với thần tích ghi lại những hiềm khích với Lê Hoàn.
- Đình Ba Dân, làng Cổ-Điền, xã Từ-Hiệp, huyện Thanh-Trì, Hà-Nội (đình chung của 3 làng: Cương-Ngô, Cổ-Điển, Đồng-Trì), thờ Nguyễn Bặc, Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục.
- Làng Văn-Điển, xã Tứ-Hiệp, huyện Thanh-Trì, Hà-Nội.
- Huyện Hoa-Lư (Ninh-Bình), có 4 thôn đều có đình thờ Nguyễn Bặc làm Thành-Hoàng.
- Đền Định Quốc Công Nguyễn Bặc, làng Phú-Cốc, xã Thanh-Lợi, huyện Vụ-bản, tỉnh Nam-Định.
- Kinh thành Phú-Xuân (Huế), vua Minh-Mạng xây miếu Lịch-Đại-Đế-Vương để thờ các vị vua, các danh tướng, có Nguyễn Bặc.
- Năm Đinh dậu (1917), vua Khải-Định phong là Hộ Quốc Tướng Công Trác Võ Thượng đẳng Phúc Thần.
